WMDOC/Wikipedia leaflet/ki
Mũtaũro wa Gĩgĩkũyũ
Ndaũri ndaarĩria ya wikipedia nĩ kĩĩ?
Ta hũra mbica ya thĩ ng’ima ĩrĩa mũndũ o wothe ahetwo mweke wa kwamũkĩra maũgĩ mothe ma thĩ hatarĩ marĩhĩ. Ũcio nĩ guo wĩra ũrĩa tũraruta.
Wikipedia nĩ ndaũri ndaarĩria ya gũthomwo na kũrũngwo icũrĩ nĩ mũndũ o wothe.
Mũbango wa Kĩmabũrũri
Ndaũri ndaarĩria ya wikipedia yambĩrĩirie ĩ mũbango wa rũthiomi rwa Kĩngeretha Mũgaa 15, 2001. Mũbango wa rũthiomi rwa Kĩnjĩrĩmani ũkĩrũmĩrĩra, na thutha hanini thiomi ingĩ nyingĩ na cio ikĩrũmĩrĩra. Rĩu kwĩ na wĩra mũingĩ mũno ũrarutwo wa kuonania ũrĩa mũbango ũyũ ũrĩ wa kĩmabũrũri. O na gũtuĩka Kĩngeretha, kĩrĩa kĩ na icunjĩ cia mandĩko 700,000 nĩ kĩo ndaũri ndaarĩria ya wikipedia nene mũno, kwĩ na thiomi ingĩ nyingĩ gũkĩra 150, iria ciandĩkĩte icũnjĩ cia mandĩko nyingĩ gũkĩra mirioni ithatũ, imwe cia cio irĩ na icunjĩ nyingĩ cia mandĩko na iria ingĩ no hĩndĩ irambĩrĩria kwandĩka.
Gũtirĩ ũĩ maũndũ mothe no mũndũ o wothe nĩ arĩ ũndũ oĩ
Ndaũri ndaarĩria ya wikipedia yambĩrĩirio mũthingiinĩ wa wĩtĩkia atĩ hakuhĩ andũ othe a thĩ nĩ marĩ ũgĩ mũna mangĩgaĩra angĩ. Arũngi a icũrĩ a ndaũri ndaarĩria ya wikipedia nĩ a kuma mĩaka mũgwanja kinya mĩrongo mũgwanja na makĩria, arĩa mongagĩrĩra wa kĩenyũ wa kĩenyũ gũteithĩrĩria gũtua ndaũri ĩno mũbango wa gũthomithania wa ngwatanĩro ya andũ aingĩ gũkĩra mĩbango ĩngĩ yothe yanonwo thĩ ĩno. Twĩtĩkĩtie o mũndũ o wothe nĩ agĩrĩire gũthomithio, no ningĩ andũ othe nĩ marĩ ũndũ mangĩhota (na magĩrĩire) gũthomithia angĩ.
Andũ a ngwatanĩro ya ndaũri ndaarĩria ya wikipedia nĩ a?
Thĩiniĩ wa wikipedia, o mũndũ wothe no atunge kana agarũre gĩcunjĩ kĩa mandĩko hau hau, kuonania gũtirĩ gacunjĩ ka mandĩko ka mũndũ ũmwe. Handũ ha ũguo, makũmi kana magana ma andũ nĩ manyitanagĩra, magateithania o mũndũ na ũmenyo wake makandĩka na makarũnga mandĩko mao kinya makagĩra biũ. Maciaro nĩ “wĩra ũtathiraga” marutaga, ũrĩa ũithĩranaga na ũkarũngara o ũrĩa matukũ marathiĩ.
Andĩki no mahingũre ikũmbĩ mahũthĩrĩte rĩtwa rĩa mwene ikũmbĩ rĩu, hamwe na kiugo gĩa thiri gĩa kũingĩraga ikũmbĩ rĩu na kĩo, no to mũhaka meke ũguo. Wĩra mũingĩ wa wandĩki wa ndaũri ndaarĩria ũrutagwo nĩ andũ aingĩ matahingũrĩte makũmbĩ mao, aingĩ ao ehetũkĩri, rĩrĩa mona kaũndũ mangĩrũnga. Aingĩ ao maticokaga kwĩruta ho, na macũngĩrĩro magatuĩka amwe a erutĩri a ngwatanĩro ya Wikipedia. Mũrũgamo witũ wa tabarĩra itarĩ mũthutũkanio nĩ wongagĩrĩra andũ aingĩ a ihumo nyingĩ hinya wa kũrutithania wĩra na arĩa angĩ. Rĩrĩa kwagĩa ngarari, nĩ tũkoragwo na mĩbango itũ ya kũiguithania andũ kĩũrata.
“No ũrũnge ithangũ rĩĩrĩ icũrĩ o rĩu”
Mũthingi wa ũhootani wa ndaũri ndaarĩria ya Wikipedia nĩ ndabania horo ya mwanya ya kombiuta ĩtagwo “wiki”. Ndabania ĩno horo yakirwo nĩ Ward Cunningham mwaka wa 1995, na nĩ ĩhotithagia andũ gwaka kĩeya rũrendainĩ kĩ na mĩgariũrĩre, kĩrĩa andũ othe mahotithĩtio kũrũnga mathangũ ma kĩeya na ihenya hatarĩ thĩna, makĩhũthĩra ndera nendainĩ cia kombiuta ciao. Nĩ hũthũ. Nĩ ya mĩtũkĩ. Ĩtagwo wiki!
Wikiwiki – “mĩtũkĩ” na rũthiomi rwa Kĩhawaii
Rũthiomi rwa wiki, rũrĩa rwĩtagwo wikitext, rwĩ raithi kwandĩka gũkĩra HTML. Rwĩ raithi kũmenya, na mũndũ o wothe no erute kũrwandĩka thutha wa kahinda gatarĩ cĩhĩ. Kwa mũhiano, ũngĩenda ndemwa cia gũkomia, cihingĩre na tũhingũri na tũhinga ũhoro twĩrĩ; hũthĩra tũtatũ kũmatia mandĩko, na ũhingĩre kiugo na tũkwĩro twĩrĩ ([[]]) ũgĩgĩkĩra rũga rwa gũkinyitithania na kĩngĩ. Ndabania horo ĩrĩa ĩhũthĩragwo nĩ wikipedia ĩtagwo Mediawiki, na yakĩirwo mũthingiinĩ warĩ na muoroto wa mwanya wa kwandĩka ndaũri ndaarĩria. Ũmũthĩ ũyũ, Ndabania horo ya Mediawiki ĩtambagio na irũa rĩa wĩtĩkĩria rĩtagwo General Public License (GPL). Irũa rĩĩrĩ nĩ rĩhũthĩragwo nĩ wiki ingĩ nyingĩ, o na gũtuĩka Wikipedia nĩ yo wiki ĩrĩa nene mũno gũkĩra ingĩ ciothe.
Ingĩtuĩka mũwikipedia atĩa?
Nĩ raithi, ũndũ ũrĩa wagĩrĩire nĩ gwĩka no kũingĩra kĩeya gitũ rũrendainĩ na kwambĩrĩria kũrũnga icũrĩ. Twĩ na ma atĩ nĩ ũrĩcokaga kaingĩ kũrĩ kĩũndũ gĩkĩ gitũ kĩrĩa kĩrakũra na mĩtũkĩ mũno gũkĩra iũndũ ingĩ ciothe Magomanoinĩ ma Nenda cia Kombiuta.
Marũa ma wĩyathi ma GNU Mandĩko mothe mandĩkĩre ndaũri ndaarĩria ya Wikipedia makoragwo me rungu rwa Marũa ma wĩyathi ma GNU. Ũũ nĩ kuga nĩ marĩ wĩyathi wa kũhũthĩrwo, wĩyathi wa kũrũngwo icũrĩ, wĩyathi wa kũrutwo kĩĩruru, na wĩyathi wa gũtambio, no makorwo maathĩkĩire mĩgiro ya Marũa ma GNU ma wĩtĩkĩria.
Mĩbango ĩnyitanĩte na Wikipedia
O ũrĩa Wikipedia yakũraga, mĩbango ĩnyitanĩte na yo nĩ yambĩrĩirio ya gũteithĩrĩria mandĩko thĩiniĩ wa Wikipedia. Mĩbango mĩingĩ ya yo nĩ yagĩire mĩoyo ya yo mĩene, o na gũtuĩka yothe nĩ icunjĩ cia ngwatanĩro ya Wikipedia, na icunjĩ icio nĩ iteithanagia hĩndĩ ciothe. Mĩbango ya ngwatanĩro ĩno nĩ ta:
Wiki ndaũri mũbango wĩ wĩyathi wa ndaũri ya thiomi nyingĩ http://wiktionary.org
Wiki mabuku mũbango wa gũkũria mandĩko ma gũthomithania na mo http://wikibooks.org
Wiki manoigwo mũbango wĩ wĩyathi wa marĩa manoigwo http://wikiquote.org
Wiki kĩhumo mũbango wa raimbararĩ ya kĩhumo kĩa mandĩko http://www.wikisource.org
Wiki ũhoro mũbango wa wandĩki wa ũhoro wa ngwatanĩro http://wikinews.org
Wikimedia mĩtambo ya mũingĩ ikũmbĩ rĩa ciĩruru na indo ingĩ cia kuonwo cia ũtambia wa ũhoro rungu rwa marũa ma wĩtĩkĩria ma tũhũ http://wikimedia.org
Thingira wa Wikimedia
Thingira wa Wikimedia, ũrĩa wĩ Florida, USA, nĩ guo kĩhumo kĩa mathingira mothe marĩa manyitanĩte na Wikimedia. Nĩ kĩũngano gĩtarĩ gĩa gũciarithia mũthithũ kĩrĩa gĩkoragwo na muoroto wa kũhe mũndũ o wothe thĩiniĩ wa thĩ ũgĩ o wothe hatarĩ irĩhi. Wikimedia nĩ yo ĩheanaga ndabania nyũmũ na ĩkaruta marĩhi ma mĩtambo ya gukuua ũhoro na ma mĩciĩ ya cieya cia rũrenda. Mwaka wa 2005, Wikimedia yarĩ ĩmwe ya cieya 50 rũrendainĩ iria ciarĩ ngumo nene Magomanoinĩ ma Nenda cia Kombiuta.
Ingĩteithĩrĩria atĩa?
Thingira wa Wikimedia wĩhokaga mĩhothi kuma kũrĩ mũingĩ ya gũkũria mĩbango ya guo ya wiki. Ũngĩkorwo no wende gũteithĩrĩria Wikimedia na mĩbango ĩyo ĩngĩ yothe ya Wikimedia ĩkũre na ĩthiĩ na mbere wega, no ũhothere rũrendainĩ na PayPal kana MoneyBookers. Ikũmbĩ ritũ rĩa mũthithũ rĩtagwo donations@wikipedia.org. PayPal nĩ yamũkagĩra mũhothi wa rita rĩmwe, wa o mweri, na wa o mwaka. Ũngĩenda kũmenya maingĩ, rora ithangũ ritũ rĩa mĩhothi haha: http://wikimediafoundation.org/wiki/Fundraising.
Tũma mũhothi na bothita
O na no ũtũme mũhothi kũgereria bothita na marũa-ma-kahora kũrĩ wabici nene ya Wikimedia na ithandũkũ rĩĩrĩ:
Wikimedia Foundation Inc.
200 2nd Ave South, #358
St. Petersburg, FL 33701-4413
Ũgĩtũma mũhothi kuma bũrũri wĩ nja ya United States, wenda no ũtũme na International Money Order kana ceki ĩrĩa ĩngĩtĩkĩrwo nĩ bengi cia United States, nĩ guo twĩtheme marĩhi tũkĩnengerwo mũhothi ũcio. Wenda, ndũgatũme mbeca baribari na bothita.